şahruh

• herat şehrine çok büyük bir kütüphane yaptırıp civardaki alimleri buraya toplayan hükümdar. venedik ve diğer avrupa devletleri babası gibi doğudan girip osmanoğlu'na dalması için şahruh'u gaza getirmeye çalışsalar da o sıra varna ve ikinci kosova savaşları'nda haçlıları paketleyen osmanoğlu'nun islam adına savaştığını söyleyip anadolu'dan uzak durmuştur.
• 2.murat'a " murat naber, geçen kendime diye alışverişe çıktım, senin de yoğun olduğunu biliyorum, içimden geldi sana da bir hilat aldım, değiştirme kartı içinde, güzel günlerde giymen dileğiyle" diyerek bir hilat göndermiştir.
  
  hilat nedir derseniz, bir çeşit kaftandır ve padişahlar tarafından bir kimseyi ödüllendirmek maksatlı hediye edilir. şahruh'un denen arkadaşın yaptığı diplomatik pislikten başka bir şey değildir.
  
  2.murat da amk bunlar babadan oğula nesil, bir fetret dönemini daha kaldıramayız diyor. giyiyor gönderilen kaftanı ve "teşekkürler sultanım, az sıktı ama giydikçe oturur, düşünmeniz yeterdi, zahmet etmişsiniz" diyerek cevabını yolluyor.
  
  şahruh da zahmetin amına koyim sana bir şey olmasın aslanım deyip bir daha ilişmiyor osmanlı'ya.
• timur'un oğlu, uluğ bey'in babasıdır.
  çelebi mehmet ile mektuplaşmaları okunmaya değer. mektuplarda kur'an'dan ve başka kitaplardan da alıntılar yapmışlar.
  
  "biz fitne hikâyesini niye anlatalım ki, ey dost! — şivekâr sevgilinin gamzesinden kork asıl sen"
• satranç ustası hükümdarlar arasında şüphesiz en meşhuru emir timur'dur. bir satranç oyunu sırasında şahıyla rok yaparak rakibini zor durumda bıraktığı esnada oğlunun dünyaya
  geldiği haberini alınca, oğluna şah ve rok (rok hamlesi farsça rub şeklinde geçer) kelimelerinden mülhem şahruh adını koymuştur.
  
  1402 ankara muharebesi'nde esir düşen yıldırım bayezit de, timur'un otağına götürüldügünde onu oğluyla satranç oynarken bulmuştur. timurlenk'in oynadığı satranç varyasyonunun, şatranc-ül kebir olduğu rivayet edilir.
  
  (bkz: savaş çalışmaları el kitabı)
• büyük timur imparatorluğu'nun ikinci hükümdarı.
  
  timurlenk'in oğludur. babasının yanında ankara savaşı dahil, çeşitli savaşlara katılmıştır.
  
  1405 yılında timurlenk'in bir sefer esnasında ölmesiyle büyük bir taht krizi doğmuştu. timur ölümünden önce torunu pir muhammed'i veliaht ilan etmişti lakin hiçbir komutan ve bey buna sıcak bakmıyordu. bu kargaşa ortamında timurlenk'in diğer torunu halil sultan başkent semerkant'ı ele geçirmeyi başarmıştı. böylelikle pir muhammed ile halil sultan arasında taht kavgası başlamıştı.
  
  şahruh, babası öldüğü esnada herat'taydı. ölüm haberini alır almaz kendi adına hutbe okutup, sikke kestirdi. pir muhammed ile halil sultan arasındaki rekabette pir muhammed'i destekledi. 1407 senesinde pir muhammed ölünce, bizzat kendisi halil sultan ile savaşa girişti. mücadelelerin sonucunda şahruh, halil sultan'ı yenip 1409 yılında semerkant tahtını ele geçirmeyi başardı. halil sultan'ı öldürmeyerek, rey şehrine gönderdi. böylelikle taht mücadeleleri sona ermiş oldu.
  
  timurlenk'in ölümünden sonra imparatorluktan kopuşlar, yani toprak kayıpları olmuştu. şahruh, tahtın tek sahibi olmayı başardıktan sonra ilk olarak elden çıkan o bölgeleri ele geçirmek için faaliyetlere girişti. şahruh'un buna yönelik ilk hamlesi; 1410 yılında azerbaycan bölgesinin geri alınması için halil sultan'ı karakoyunlularının üzerine yollaması oldu. fakat halil sultan bu seferde varlık gösteremeyerek, 1411 yılında öldü. bu başarısız girişimden sonra şahruh 1413 senesinde özbeklere yönelerek, harezm'i geri almayı başardı. bu zaferinden bir yıl sonra yeğeni iskender mirza'nın isfahan'da başlattığı isyanı bastırdı. ertesi sene iskender mirza güney iran'da tekrar bir ayaklanma başlattı. şahruh, bu ayaklanmayı da bastırdı. isyanın neticesinde iskender mirza öldürüldü.
  
  1413 yılı itibariyle çelebi mehmet osmanlı ülkesindeki çok başlılığa^* son verip tek başına iktidar olmayı başarmıştı. şahruh da osmanlı şehzadelerinin mücadelelerini çok yakından takip etmişti. nitekim 1416 yılında çelebi mehmet'e bir mektup göndererek, kardeşlerini öldürdüğü için kınadığını belirtti. çelebi mehmet de şahruh'a cevap olarak haklı olduğunu fakat egemenliğin ortaklık kabul etmeyeceğini, ayrıca bağlılığını bildirdi. yine bu dönemde çelebi mehmet'in faaliyetlerinden rahatsız olan anadolu beyleri ve trabzon imparatoru da mektuplar yollayarak şahruh'u anadolu'ya davet ettiler. fakat şahruh bu taleplere yanaşmadı.
  
  1420 yılında şahruh, karakoyunluların hakim olduğu azerbaycan'a saldırdı. şahruh ülkesinden harekete geçtiği esnada karakoyunlular hükümdarı kara yusuf'un ölmesi, karakoyunlular devletinde kaos doğurdu. bu nedenle şahruh, kazvin'i ve sultaniye'yi kolaylıkla ele geçirdi. kışı karabağ'da geçirdi. kış geçtikten sonra sefere devam edip, doğubeyazıt'ı alıp, muş'a kadar ilerledi. o esnada karakoyunlular arkalarından harekete geçip, azerbaycan'a saldırma teşebbüsünde bulundu. şahruh derhal harekete geçip, eleşkirt mevkiinde karakoyunlu ordusunu mağlup etti. böylelikle azerbaycan'da hakimiyetini sağlamlaştırdı. idaresini de karakoyunlular ile düşman olan akkoyunlular hükümdarı kara yülük osman bey'e bıraktı. (1421)
  
  1425 yılında şahruh, oğlu uluğ bey'i moğolların üzerine gönderdi. yapılan savaşlarda moğollar ağır hezimet aldı. uluğ bey moğol yerleşimlerini yağmalatıp, geri döndü. 1427 senesinde uluğ bey bu sefer de özbeklerin üzerine saldırdı fakat mağlup oldu. bu mağlubiyetten sonra özbekler semerkant üzerine yürümeye başladı. şahruh, bu yenilgiyi duyunca uluğ bey'e destek kuvvetler gönderdi, kendisi de ordusunu toplayıp, herat'tan semerkant'a doğru harekete geçti. bunu duyan özbekler geri çekildi. şahruh semerkant'a gelince bir divan kurarak yenilgiden sorumlu beyleri cezalandırdı. oğlu uluğ bey'i de bir süreliğine semerkant yöneticiliğinden uzaklaştırdı.
  
  şahruh'un ilk azerbaycan seferinden kısa bir süre sonra karakoyunlular tekrar tebriz'e girip, azerbaycan'da hakimiyet kurmayı başarmıştı. bunun üzerine şahruh ordusunu toplayıp 1429 yılında harekete geçti. salmas'ta yapılan büyük bir savaşta karakoyunluları mağlup etmeyi başardı. ardından karabağ'a gelip kışladı. 1430 senesinde de geri döndü.
  
  şahruh geri çekildikten sonra karakoyunlular hükümdarı kara iskender tekrar azerbaycan'ı ele geçirdi. ardından şahruh'a tabi olan şirvanşahlara saldırılar düzenledi. bunun üzerine 1435 yılında şahruh tekrar azerbaycan'a doğru harekete geçti. diğer yandan akkoyunlular hükümdarı kara yülük osman bey de harekete geçerek erzurum'u karakoyunluların elinden aldı. iki ateş arasında kalan kara iskender anadolu içlerine çekilmeye başladı. bu esnada kara yülük osman bey'le erzurum yakınlarında savaşa tutuştu. bu savaşta galip gelerek, kara yülük osman bey'i öldürdü. diğer yandan şahruh, oğlunu kara iskender'i takip etmesi için göndermişti. kara iskender, timurlu ordusunun yaklaştığını öğrenince kaçıp, tokat'a sığındı. şahruh, bu sefer esnasında anadolu beylerine ve osmanlı sultanına hilat göndererek biat etmelerini istedi. tüm beyler ve osmanlı sultanı ikinci murat hilatı giyerek şahruh'a bağlılıklarını bildirdi. aynı dönemde özbeklerin harezm'e saldırıp, yağma yaptığı haberi geldi. bunun üzerine şahruh geri çekilmek zorunda kaldı. (1436)
  
  1438 yılında kara iskender'in ölümüyle karakoyunlular zayıflamıştı. şahruh da bölgeye torunu muhammed'i atamıştı. 1444 yılında şahruh ciddi bir hastalığa yakalandı. veliahtın belli olmaması da hanedanı karıştırdı. bu kargaşa ortamında şahruh'un torunu muhammet ayaklanıp, isfahan'a saldırdı. ardından şiraz'a gelip şehri kuşatmaya başladı. şahruh bir süre sonra iyileşince 1446 yılında ordusunu toplayıp, torununa karşı harekete geçti. muhammet dedesinin üzerine geldiğini öğrenince şiraz kuşatmasını kaldırıp geri çekildi. şahruh ilk olarak isfahan'a gelip kontrolü sağladı. ardından rey'e geçti. rey'deyken de hayatını kaybetti. (1447)
  
  kaynaklar:
  + ismail aka - timur ve devleti - türk tarih kurumu yayınları - 2000.
  + erol keleş - doğu anadolu'da kara koyunlu - timurlu mücadelesi ve eleşkirt meydan muharebesi - vakanüvis, uluslararası tarih araştırmaları dergisi - cilt: 2, sayı 218 - 2017.
  + zeki velidi togan - büyük türk hükümdarı şahruh - eminönü halkevi konferansı - 1948.
• (bkz: şahruh köprüsü)
• onun ölümüne kadar, osmanlılar timur devletinin, çok gevşek bir biçimde de olsa, vassalı konumundadır.