• her biri aydınlanma çağı fırçalarından çıkma, bu tip bi' intiba uyandıran, yani bu tip bi' estetiği taşıyan mağara resimleri ekseriyetle bu çağda yapıldığından olsa gerek(şu ana kadar keşfi yapılan-bulunan mağaralar diyelim biz) insan toplumunun bu çağ öncesi boya kullanmadığı, bu çağ ile boya kullanımının geliştiği düşüncesi-yanılgısı yer etmiş.
    oysaki bi' çok keşif altamira, lascaux ve chauvet gibi mağaralardan epey bi' evvel bitkisel özlü boyaların varlığını ve kullanımını ispatlamıştır. bunlardan biri de güney afrika cumhuriyeti'ndeki blombos cave. sitede bulunan boya alet takımı ve işbu materyalden çıkan okr yüz bin yıl önceye orta paleolitik çağa tarihleniyor. boyanın ise vücuda statü ve görev bildirimi için bi' tür ritüel eşliğinde sürüldüğü, toplumda bu tarz bi' motivasyon için kullanıldığı düşünülüyor:

    (bkz: http://anthropology.net/…hre-found-at-blombos-cave/)
  • bu zaman dilimi batici dusuncenin hakimiyetinden kurtuldugu gun kurban kesecem (sadece bu da degil sanayi inkilabindan evvel tum zamanlar icin gecerli bu soyledigim). bircogu obsesif. bati dusunce ikliminde yetismis ve sistem elestirisi yapani dahi takintili. ''ilk'' olana takik olmalari milyon yillik insan olma emegi karsisinda yasadiklari eziklik psikolojisinden kaynaklaniyor. ilk (imkan sunulsa) olani bulmus olsalar neyi kanitlamis olabileceklerini dahi bilmiyorlar. komik.
    bunun oncesinde acheuleen var levalloisen var. bu sosyo-ekonomik nislerin urettigi teknolojik yaratim ve bu yaratimin var ettigi uzmanlik, bu durumun sagladigi statu ve nihayetindeki hiyerarsiyi ne yapiyorsunuz cok afedersiniz (kucuk bir hokus pokus eksini olamaz herhalde). ust plaeolitik'i hiyerarsi konusunda ''ilk'' olarak sunan arkadaslara lafim. ispanya ulusal arastirma merkezi (bizim tubitak'a denk, denkti bi zamanlar bizim tubitak onlara) daha taze bir arastirmasinin sonuclarini paylasti. ozetle diyorlar ki, ister sematik olsun isterse de natural bircok prehistorik kaya cizimi binlerce yil birbirini tekrarladi ve -bu onemli- onlar hakkinda konusurken biraz daha dikkatli olmaliyiz, bunlarin kultur, bilhassa rituel ile pek oyle aman aman bir iliskileri olmayabilir. yanisi neymis magara cizimleri ile ''ilk'' rituel-dini orgutlenme seklini kanitlamak bile riskliymis.
    yamyamlik uzerinden hiyerarsi, klan liderligi, toplumsal ofke nobetleri, haksiz rekabet, altta kalanin cani ciksin davranislarini tanimlamak. eh hadi tamam diyelim. ama kusra bakmayiniz. cin'deki choku ti en magarasinda yarim milyon yil once bu dediginiz sey yapilmis (bkz: http://en.wikipedia.org/wiki/zhoukoudian). erectus bireyin kafatasi parcalanmadan, boynu koparildiktan sonra foramen magnum deliginden beyni cikarilmis. kimi arastirmaci dogrudan kafayi parcalamak varken bu tipte oncekine oranla biraz daha fazla zahmet ve vakit isteyen methodu kullanmalarini da rituelin varligina yoruyor. ortadaki yamyamlik bariz ama.

    hiyerarsi, otorite tum memelilerde gorulen ortak ozellik. hiyerarsideki ilki bulmak icin eosen'e, oligosen'e gidilebilir istenirse. eger aranan sey gayri mesru otorite ise. yine ayni seyi soylerim. noam chomsky'nin otorie tanimi ve ayrimini referans verip entryi fiyakali bir amcanin ismiyle bitirmenin vermis oldugu keyif ile kalabaligin arasinda kaybolur giderim.

    not: ilk takintisini unutmayin ama.
  • forum ile sozluk arasindaki ince mi ince fark, kisiye/kisilere degil de gecmis metodolojisine donuk elestiriyi sahsi alan münadi yazar.. frenleyemedigim bkz verme isteklerimdi. e tabi bunlari zikrederken sozluk'te iki saz ustasi asik atisamaz, hayir bunun yeri yurdu bura degil mi diyorum. tabi ki hayir. yapilir. sozlugu okunur kilan guzel seylerin basinda gelir gelmesine ya, bunu forum gibi yapmak bizi bozar hafiz (bir forum tipi alintilama yapilmadigi kalmis). hani ustu kapali yapilmali diyorum. entrynin icine bi guzel yedirilmeli falan fismekan. ayrica, gecmisi simdinin dusunme sekliyle dusunme hastaliginin bir baska benzeri olan ilkleri aramak, bu tipte ilerlemektir elestirinin mahiyeti. kisiye degildir kisisellestirmeye gerek yoktur. ayrica bunlari aciklamak zorunda kalisim da ayri bir uzuntudur aziz romali kardeslerim.

    ust paleolitik uzerinden gidildiginde de aynisi cikar. otorite mesru ve mesru olmayan seklinde ayrilir. nasil ki dis dunyaya karsi-olasi tehlikelere karsi henuz bir bilinc olusturamamis kucuk torununun eline yaya gecidinde simsiki yapisarak hareket etmesine izin vermeyen dede, dede'nin uyguladigi otorite mesru ise (dede otorite saglamasa torunun gelisiguzel caddeye cikip arabanin altinda kalmasi isten degil), prehistorik avcinin klandaki avci namzetlerine liderlik etmesi ve uyguladigi otorite de mesrudur. bu cogaltilir. sinif savasimlarina ve oncu-sinif denklemine kadar goturulebilir. cunku isin icinde esitsiz gelisim yasasi var.
    inanin bana bir babun klani ile gunumuz koca insan ve onun ozelinde kent toplumu arasinda nuans farklari var. ayni mantalite uzerinden gelisir bu seyler. rekabet vardir. fark varsa bu da: maddeyi soyutlama yetenegi insanin daha fazla olmus. babun arac kullanmis bizimkisi alet leveline gecmis. burada duzeltilebilir olan tek sey ise, memeli hedesinin primatlar olarak daraltilmasi belki.

    ust paleolitik icin su cok okunur dussel-sembolik patlama! uu beybi. bu populer bir tarz hem de ''ilk''ci anlayistir. hem de gecmisi simdinin dusunce sekli ile dusunme hastaligidir. simdinin insani icin sembolik-dussel hayati en cok tasiyan sey plastik sanatlar ve atiyorum resimdir. e haliyle gecmiste rastladigi buna benzer seylere hemen bu anlami kondurur. onun icin gecmiste daha farkli yollar olamaz. bu dusunceye sabitler kendini. sakat kisim buydu.
    yoksa ortaya cikarildigi zamanlar pek farkedilmemis ama daha sonra yapilan mikroskop incelemeri ile ustunde insan elinden cikma ciziklere rastlanan tas/taslar (shuidonggou) da donem insanin dussel-sembolik dusunce seklinin ornekleri ve araclaridir. ve patlama olarak forsa edilen seyden evvel vardir.

    hakeza, uretilmek istenen aleti henuz hammadde uzerinden sekillendirip-soyutlayip cekirdekten ayiran levalloisen teknigi yuksek bir muhendislik ister. gecmisi ust paleolitikten eskiye dayanir. uzmanlasma gerektirir. bu uretim methodu ile aerodinamik ok ve mizrak uclarinin uretildigini ve organize avlarin yapildigini dusunebilirsiniz. bu organizasyonlar ise liderlik ve is bolumu gerektiren seylerdir. otorite gerekliligi diyorum yani.
  • yoruma yer yok cok acik bir ifade:

    ''ilk hiyerarşik örgütlenmelerin, ilk toplumsal bölünmelerin yaşanmaya başlandığı çağ.''

    boyle buyrulmus. vitesi buyutup bir baska entaride ise su zikredilmis:

    ''bununla birlikte, eşyalar ile birlikte ölü gömme geleneği, ilk dinsel ritüeller, ilk mağara resimleri, taşınabilir süs eşyaları gibi sembolik kültüre örnek teşkil edebilecek gelenek, ritüel ve ürünler de ilk kez üst-paleolitikte veya -en iyimser ihtimalle- "üst-paleolitiğin şafağında" ortaya çıkmıştır.''

    yorum yapmadan evvel datayi iyice karistirmamiz icap eder. birincisi, bireysel esya ile birlikte olu gomme gelenegi ust paleolitik'te yahut da bazilarinin ''en iyimser ihtimaliyle'' üst paleolitik'in safaginda ortaya cikmiyor. simdinin modern insaninda da gorulen bu davranis seklinin mazisi daha eski. bunlar arasinda en su goturmez olani, en x2 en su goturmez orneklerinden biri, isgal altindaki filistin topraklarinda bulunan qafzeh magarasi'nda ortaya cikarilmistir. buradaki gomu birkac yetiskin ve onlardan sayica az olan birkac cocuk bireyden olusmakta.

    bireylerin kasitli bir sekilde gomuldugu ve isbu gomme fiiliyatinin arkasinda farkli, sinirlari varolan dunyayi asan dusunce sistemi bariz. yanlarina (gomu sinirlarinda) alet cantalarinda tasidiklari levolloisen-mousterien tipi tas aletler ve yoreye ait olmayan deniz kabugundan islenme takilar birakilmis. bu materyalin (bireylere ait kemik kalintilari da dahil) yasi 100 bin yili geckin. tarihlendirmeyi ben yapmadim. goreli bir tarihlendirme degil halis muhlis electron spin resonance ve thermoluminescence tipi lab teknikleri ile elde edilmis sonuclar (iyimser ihtimaliniz olan ''ust paleolitikin safagi''ni sakiz gibi uzatip 60 bin yil geriye goturebiliyorsiniz bu sizin becerinizdir derim).

    magarada gomu icinde bulunmus islenmis deniz kabuklulari ayni zamanda tasinabilir sus esyalarina ornek ve ust paleolitik cag'a ait degiller. benzer diger ornek -baslik icinde yazdigim icin tekrar ediyorum- blombos magarasi'nda bulunan primitif boya takimi (100 bin yil). bu her iki buluntu toplulugu da toplum ici statunun, hiyerarsinin ve orgutlenme modelinin bir sekilde isletildigine kanit. kazilardan elde edilen sus esyalarinin sayisi toplam nufusun oldukca altinda. bu da demek oluyor ki deniz kabugundan yapilma sus esyasi herkes tarafindan kullanilamayan ozel bir obje. toplulukta belli bir statuye, makama sahip kisiler bunlari kullanabiliyordu. ''yahu ben toplumsal hiyerarsi diyom galagulu galagulu'' seklinde isin sinifsal boyutuna daha cok basanlar icin ozel bir ornek vermek istedim.
    taki olarak kullanilmak uzre uygun bir denizkabugunu bulmak, bunu yerlesim yerine transfer etmek, islenmesi ve bu islem sonrasinda kimin takacagina karar vermek oldukca karmasik ve uzun bir is bolumu ve hiyerarsik orgutlenmeye ihtiyac duyar. hammadde 40 km uzaklikta. oyle sabah uyandim su derede yuzumu yikayim hani gelmisken de iki kabuk alayim basitliginde degildir olan-biten. topluluk (hani su bireylerden olusma) gunluk faaliyetine, yasamaya devam ederken, birilerinin deniz kabugu toplamak icin akdeniz kiyilarina gitmesi ve gelmesi, eger kabugu islemeden cakmiyorlarsa, bu genc jenerasyona isleme methodunu ogretmemis, yasliliktan oturu de dizleri tutulan kabuk isleme uzmanina teslim etmeleri gerekiyor. beri yandan tum bunlar olurken yontma ustasi (donem muhendisi) hammadde kaynagina gidecek ve uygun olanlari secip -taslari- yontmaya baslayacak. bilmem ne toplama grubu ise -daha cok- icinde bulunduklari mevsimde yetisen ve de ufak ve orta capli yaralanmalara iyi gelen bilmem ne bitkisini toplamak uzre 2 km otedeki kaynaga gidecek. bakin bunlarin hepsi bir is bolumu ve bunlarin orgutlenmesi gerekmekte. yani liderlik, yani otorite, yani hiyerarsi (tum bu seyler x arkeolojik dolgusunda bu sekliyle bulunuyorsa tek bir bireyin isvicre cakisi tadinda takilmasi olanaksiz). made in middle paleo. socie.

    bunlarin hepsi bir yana, baslicasi bizim bulabildiklerimiz ile sinirli. sembolik patlamanin yasandigi bir cag de-gil-dir. patlama olan sey: bu kaniya varmamiza neden olan ve gunumuz ile analoji yoluna giderek birtakim anlamlar urettigimiz benzer objelerin-nesnelerin-seylerin ortaya cikarilmasinda yasanan sayisal ustunluktur. anlam verip gecmisi yorumlamak icin herhangi bir koseye oturtugumuz seylerden -belli bir zaman diliminde- cok cok bulunca (patlama?!) o seyler ve o seylerle birlikte dusundugumuz seylerde (sembolizm, soyutlama, inanc vb) de bir patlama olmus ol-mu-yor.
    magara resim sanati?! arkeologlar icin bir sanstir. onlar gecmis zaman kapsulleri. yani simdiye kadar bir fanusun icinde saklanagelmis guzel, tatli ve sansli seyler. chauvet magarasi ornegin. bin 994'e kadar kapali kaliyor ust paleolitik cag'a ait en guzel cizimleri barindiran isbu magara. kapaliyi soyle anlayin: gunes isinlarindan, bol oksijenden vb insan-hayvan etkisinden haric. bu saydiklarimdan etkilenmiyor-du. bilmem su yataginin yer degistirmesi, birtakim tektonik hareketler ile magaranin agzi tekrar aciliyor ve mosye chauvet magarayi fark ediyor. bu tip, doganin yipratici etkisinden uzak kalmayi basarmis kultur nesneleri ile tum bir cagi tanimlayip tanimlanan seylerden daha eski olasi ama bulunamamis seyleri zan altinda birakmak, tum bunlarin ustunden gecmis okumasi yapmak ucuncu sinif bir tarihciliktir ve mevcut bircok universitemizin tarih kursusunde bu yapilmaktadir.

    bir tornavidanin yoklugunda tornavida agzina benzer bir baska objeyi (bu bir kalem bile olabilir) kullanirim. o an icinde, yani tornavida olmaksizin baska nesnelerle vida gevsetip siktigim zamanda olsem diyorum ve o olay orgusunde-manzumeler tablosunda topraga gomulsem ve bundan yillar yillar sonra (atiyorum bin yil sonra) beni ve malum olay orgusunu yeniden gunyuzune cikarsa arkeologun teki. ornegimiz bu ya, tornavidaya bakiniyorlar ama bulamiyorlar. arkeolog basliyor kazi raporunu tutmaya. bir yil sonra da bilimsel makalesini tamamlamis olsun. diyor ki, yahu bu adam-adamlar tornavida kullanmamis, bu toplulukta tornavida-tamir kulturune dair bir sey yok. bu seylere (tornavidalara eheh) benden arta kalan seylerin (kemiklerin) 4-5 km otesinde, bilmem x adli arkeolojik yerlesimde daha sik rastlaniyor mesela. donem ozelliklerine gore, her evde bilmem ne marka alet-tamirat cantasina daha-daha sik rastlaniyor olsun (bilmem ne tekeli uretim seysilen tuketim seysini birbirine baglayip bunlari x-y-z reklamlari ve a-b-c- avm'leri ile topluma biguzel yedirdigi icun). arkeolog isbu tornavidaya sik rastlanan topluluk icinse ''yahu burda bir patlama olmus ''yazsin ayni makalesinde. eee? ulan tornavida sadece bir arac be mına kodum. ben o arac olmadan da yapilmak istenen seyi yapmisin. simdi sen bunu bulamiyor-goremiyorsun diye neden ben bu ozelliklerden mahrum bir sekilde yasamis olayim ki ha?

    toplumlarin gelisim dinamigini konustugum bir seyle irkciliga nasil giderim. bu elimde tuttugum sey ne. su kafa neyin nesi. bunlar birtakim seyedilmis seyleradadad: not

    editos: imla.
  • birilerinin (zat-i sahanemden bahsediliyor adadada) tartisma acligindan degil de, bazilarinin (anladiniz siz) budala egosundan kaynaklaniyor. benimkisi sadece dogruda durma cabasi o kadar. merak ediyorum bu kadar iddiali olmalarina sebep ne, ancak bir cahilde olabilecek ozguven nerden geliyor. okumus cahil mi yoksa yarimyamalak okumus cahil mi diyeyim. madem isguzarlik yapilip salca muhabbetine girisiliyor bir aklievvele anlatir gibi tekrarlayalim. o da nasiplensin:

    1. yazilan hedenin/hedelerin genelinde ayni anlam ciktigi gibi iclerinden fazlaca keskinlige sahip olanini cikarip aldigimizda da -bilmem ne kisisi tarafindan- iddia edilenler sunlar: ilk hiyerarsi ve ilk is bolumu + ilk tinsel rituel, ilk olu gomme (bireye dair esya ya da bir baska mezar hediyesi ile birlikte), ilk sus esyasi vb ust paleolitik cag'da goruluyor.

    yanit: hayir bu sayilanlar ilk kez ust paleolitik cag'da ortaya cikmadi. hiyerarsi ve otorite ve ust yapidaki diger benzer/ilisik seyleri kanitlayan kultur objeleri bu cagdan evvel insan oncullerinin gunluk yasam lugatinda vardi.

    en eski gomulerden biri (qafzeh, isgal altindaki filistin topraklari, yaklasik 100 bin yil evvel orta paleolitik):

    http://humanorigins.si.edu/…dest-intentional-burial

    burda tarihlendirme methodu ve sonucunu anlatan eski bir makale var:

    http://www.nature.com/…v338/n6218/abs/338756a0.html

    bu ise ayni yerlesimde gorulen deniz kabuklu islemesi ve boya kullanima dair, modern insan davranislariyla olan ilisik:

    http://www.koutaigeki.org/…/pdf/b/bar-yosef_m/1.pdf

    burda herkesin anlayabilecegi tarzda ozet:

    http://archaeology.about.com/…ms/qt/qafzeh_cave.htm

    ''human remains from qafzeh cave include seven adults and at lestanine juveniles. qafzeh 9 and 10 are almost completely intact. all of the human remains appear to have been purposefully buried, if so, these are very early examples of modern behavior indeed, direct-dated to 92,000 years bp. the remains are from anatomically modern humans, with some archaic features; they are associated with levalloiso-mousterian assemblage.''

    birtakim isaretlerin, toplumdaki-topluluktaki bireylerarasi konumlanisin ve tek tek her bireyin diger bireye gonderdigi mesajlarin tasinmasina yardimci olan boya kullanimi. boya kullanimi kesin ama kurgu gunumuz avci-toplayici topluluklarindan yapilma bir analoji:

    blombos cave, guney afrika, 100 bin yil evvel orta paleolitik:

    http://anthropology.net/…hre-found-at-blombos-cave/

    2. iddia edilen bir baska hede: ust paleolitik cag'da -kazilardan ortaya cikardigimiz kultur objelerine binaen deniliyor bu- kulturel bir patlama oldu. insanin sembolik dusunce yetisi tavan yaparken bircok soyut kavram yasamina daha etkili sekilde dahil oldu.

    bunu ikiye ayirarak ilerlemeli;

    a. denilmek istenen sey: insan oncullerinde gorulen ve modern insanda da aynisi ve fazlasi olan isbu sembolik urunler, bu cagi (upper) inceleyen ve simdiye dek yapilan kazilarda tavan yapti, onceki cagi inceleyen diger kazilara oranla daha cok bulundu. amenna. sayisal anlamda bir patlama bu. eveet.

    b. denilmek istenen sey: tum bu saydiklarimiz (sembolizm, soyutlama yetisi vb) bu cagda egemen oldu ise, dit-diiiiit. error. patlama denilen sey, elde ettigimiz, gunumuze kadar doganin yipratici etkisinden korunmus kultur objelerinin sayisi-sayisal ustunlugudur (upper paleo'ya ait bu tip buluntu sayisi). bu tip buluntularin yapilacak yeni kazilar-arastirmalar ile (devam eden bircok arastirma pat-pat patlatiyor sonuclarini zati) gecmis caglardan (upper oncesi) bulunmasi-bulunabilmesi ve sayisinin her gecen gun artmasi, artacak olmasi normal bir sey ve baska bir sey, gecmisi simdinin dusunme sekliyle tahayyul etme hastaliginin kisilerde yarattigi sayiklama etkisine de deginmeli. tornavida ornegi (#39947901):

    ''bir tornavidanin yoklugunda tornavida agzina benzer bir baska objeyi (bu bir kalem bile olabilir) kullanirim. o an icinde, yani tornavida olmaksizin baska nesnelerle vida gevsetip siktigim zamanda olsem diyorum ve o olay orgusunde-manzumeler tablosunda topraga gomulsem ve bundan yillar yillar sonra (atiyorum bin yil sonra) beni ve malum olay orgusunu yeniden gunyuzune cikarsa arkeologun teki. ornegimiz bu ya, tornavidaya bakiniyorlar ama bulamiyorlar. arkeolog basliyor kazi raporunu tutmaya. bir yil sonra da bilimsel makalesini tamamlamis olsun. diyor ki, yahu bu adam-adamlar tornavida kullanmamis, bu toplulukta tornavida-tamir kulturune dair bir sey yok. bu seylere (tornavidalara eheh) benden arta kalan seylerin (kemiklerin) 4-5 km otesinde, bilmem x adli arkeolojik yerlesimde daha sik rastlaniyor mesela. donem ozelliklerine gore, her evde bilmem ne marka alet-tamirat cantasina daha-daha sik rastlaniyor olsun (bilmem ne tekeli uretim seysilen tuketim seysini birbirine baglayip bunlari x-y-z reklamlari ve a-b-c- avm'leri ile topluma biguzel yedirdigi icun). arkeolog isbu tornavidaya sik rastlanan topluluk icinse ''yahu burda bir patlama olmus ''yazsin ayni makalesinde. eee? ulan tornavida sadece bir arac be mına kodum. ben o arac olmadan da yapilmak istenen seyi yapmisin. simdi sen bunu bulamiyor-goremiyorsun diye neden ben bu ozelliklerden mahrum bir sekilde yasamis olayim ki ha?''

    analoji kullanisli ve sik bir aractir bu tip arastirmalarda. ama ucu kactiginda sizi esir eder. guncele takilirsiniz. guncelden aldiginiz okuma parametreleri size kendini dayatir. halen anlamayan bazisi varsa, yukaridaki pasajda gecen tornavida kelimelerini kaldirip yerine ''sus esyasi, prehistorik tasinabilir kultur objesi'' gibi seyleri koysun ve tekrar okusun. hastalik (ayni zamanda batici homosantrik refleksleri de icinde barindirmakta) tarihi/gecmisi okurken toplumlarin gelisim cizgisini anlatan bir calisma yapmak zorunda kalir. neticede duz tarih anlatimina ulasir: surdan basladi ilk kez, hopp suraya geldi, burda soyle guzelcene bir patladi, sonracigima iki durak sonra demiri bulduk, sanayi inkilabi falan filan derken burdayiz.?! oysaki tarih duz ilerlemez, zik-zak yapar.

    3. bunu yazarken gercekten yuzumde tatli bir gulumseme var ve ''seni sapsal seni'' seklinde etrafa sevgi frekanslari yayiyorum:

    * roger lewin, modern insanin kokeni'ni bin 993 yilinda yayimladi. kitap turkceye bin 997 yilinda cevrildi. bu kitap basildiginda en eski ve dehsetengiz magara cizimlerini baridiran chauvet magarasi dahi kesfedilmemisti. roger abimiz kitabinin ilk bolumunde shanidar'li neanderthali, olu gommeyi ve olu hediyesi olan cicekleri anlatiyor ama bu seye daha sonralari suphe ile bakildi ve bulunan cicek polenlerinin kazida calisan iscilerin botlari ile arkeolojik dolguya tasinmis olabilecegi tartisildi.

    * bozkurt hocamizdan yapilan alinti ise bin 997 basim tarihli kitabindan.

    * zerzan gelecekteki ilkel'i bin 994 yilinda tamamliyor. arkeolojik kaynakcasi ise daha geri tarihlere sahip.

    keske bir baska klasik olan gol insanlari da kaynak olarak kullanilsaymis. adadadad. roger lewin ve richard leakey'in ortak calismasi olan bu kitap da bin 979 yilinda yayimlanmis bin 997'de ise turkceye cevrilmis. kitapta guncelligini yitiren tonla bilgi var (ramapithecus vakasi ornegin). kaynak olarak sunulan tum bu kitaplar basildiktan sonra -simdiye degin- tilyon tane arastirma yapildi, makale yazildi, bilinen seyler degisti, kimi yeni insanimsi turleri kesfedilirken kimi turler insanin evrim scalasindan cikarildi, oldowan'dan daha eskilere tarihlenen alet yapim kulturleri bulundu, autralopithecuslarin dahi alet kullanmis olabilecegi suphesi sayginlik kazandi, goc yollari degisti-yeniden yorumlandi. daha sayayim mi.

    sembolik patlama -evet- cok bilinen eksikli ve guncelligi yitip giden bir tanimlama seklidir. ustelik cok bilinmesini ve hakliligini bu tip seylerle kanitlamaya cabalamak komik. bilimsel yargilarimiz her gecen yil degil hafta ve gun hizlica degisirken 20 yil oncesinin bilgileri ile bunlari sunmak, ve hele hele kambriyen patlamasini isin icine karistirmasadadada. yuzdeye vurdugumuzda bu anlayis turkiye'de cok fazla. tarih-gecmis bu hizada ve stabil kalsin isteniyor sanirim. bilimsel yargilar ve bilgiler degisir bunda alinacak bir sey yok. kambriyen patlamasi da jeolojik sureclerle yaptigimiz okumalarin bir sonucudur bir tanimlamadir. endise buyurmayiniz muhterem zaman ilerleyip tas ustune tas koydukca kambriyen oncesini de rahatlikla goreceksiniz. bu bilgiler ehem ise bunlari yorumlama seklimiz olan yontembilim muhimdir.

    4. deniz kabuklusunun isleyim sekli ve surecini mustehzi budalalikla almak? gecmisi yorumlamada kimisinin aldigi-alamadigi yolu kanitlar. bu isleyim surecinin toplumdaki statu ve en nihayetinde siniflarin varligini kanitladigi, uzmanlik gerektiren bir sey oldugu, dolayisiyla bu uzmani bir baska bireyin-bireylerin beslemek zorunda kaldigi ve ortada buyukce (caga gore) bir toplumsal yapilanmanin oldugu bircok saygin bilim insaninca kabul edilmistir. ust paleolitik cagdan cok evvel insan-insanimsi gecmisinde mevcuttu.
  • su durumu ilkokul cocugunun anlayacagi sekilde izah etseniz el kadar cocugun darwininki gibi sakali cikar ve der ki: evet yerden goge kadar haklisin. mevzunun basindan beri kisinin kullandigi kaynaklar 20'yili askin arkeoloji mevzuatindan olusuyor-olusuyormus (mevzu uzayinca fark ettim). 20 yil diyorum bakin. eger ust paleolitik ya da prehistorya'nin herhangi bir zaman dilimini konusuyorsaniz gunceli cok yakinen takip etmeli, bilmelisiniz. bu cok dogal. cunku her gun bir yeni arastirma sonlaniyor, bircok sey degisiyor. kim itiraz edebilir buna. biz biliriz bizzz motivasyonu ile yapiliyor bu belli oldu. ha bi' de literary forensics ilminden de nasiplenmis olacak ki agdfaghdd, zat-i sahanemin random kahkalarini kullanarak karakterime ve uzmanlik alanima dair tahminlerde bulunmus.

    olmayan bilgisi ve yine olmayan gorgusu ile su cagi sozumona yorumlayan kisini zekasi nasil calisiyor bakar misiniz: ''marx'tan alinti yapsam ne diyeceksin? 19. yy'da basilmis bir kitap mi diyeceksin.'' gulmekten karnim agridi. adadad. alan calismasina dayali, arkeolojik kesiflerle, lab teknikleri ile hizli sonuclara giden-degisen bilgi kumesi ile isin teknigini-alt yapisini yani isleyisini anlatan bir baska sosyal bilimciyi mukayese etmis. hayir pronto hayir. tabiki marx'in sistem tahlilleri halen gecerli buyuk olcude. ama bin 990'larda nesredilmis ve alandaki calismalar-arkeolojik kesifler-lab sonuclariyla beslenmis bir kitap 20 yil sonra guncelligini kaybeder. cunku alandan cikan veriler degismistir. zor degil cok basit anlayabilirsin bunu bence.

    bikkinlik verdigi belli. alintiya da gerek yok esek gibi biliyor. herifcioglunun teki cikip -hic bi seye aldirmaksizin- diyecek ki, ilk rituel, ilk sus esyasi, ilk hiyerarsi vb bu cagda ya da safaginda oldu. bu kelamlar sorun olmayacak ama biz buna itiraz edip, hayir kardes yanlis biliyorsun bak iste burda ornekleri de var deyisimiz ukalalik olacak. saga-sola bagli oldugumuz uzmanlik vasitasiyla hava basmamiz da cabasi. ayni herifcioglunu uyarip, ''okudugun kitaplarda gecen tanimlamalar 20 yilin oncesine ait simdilerde bu kullanilmiyor.'' deyisimiz de linc edilmis. yahu sembolik patlamayi en baba prehistoryen bile kullanmaya cekiniyor artik. yok yani yok. suc benim degil uzgunum.

    mesele roger lewin'in kitabinda bulunan ve guncelligini yitirmis bilgiler degildi. bu isteniyorsa cekinmeyin mesaj kutumu senlendirin sizin icin bir liste cikarayim. mesele bazisinin kaynak olarak kullandigi (tek kaynak baska yok) kitaplarin bircok konuda gecersiz oldugudur. sirf bu kitaplari okuduklari ve bu sosyal bilime her seyden cakan entel pozlariyla patakute dalmalari, qafzeh gibi bir ornege trene bakar gibi bakmalarindan ve sonrasinda yaptiklari ucuz esprilerle ispatlanmis oldu. yoksa hakkinda tilyon tane makale yazilan ve farkinda degil belki ama gecmisi egrileyip (siz seversiniz bu tip spesieli) geriye cekti.

    uzgunum ama mankafalilik sik rastlaniyor. yoksa su ifade, iste su ifade: ''deniz kabuklusunun isleyim sekli ve surecini mustehzi budalalikla almak? gecmisi yorumlamada kimisinin aldigi-alamadigi yolu kanitlar. bu isleyim surecinin toplumdaki statu ve en nihayetinde siniflarin varligini kanitladigi, uzmanlik gerektiren bir sey oldugu, dolayisiyla bu uzmani bir baska bireyin-bireylerin beslemek zorunda kaldigi ve ortada buyukce (caga gore) bir toplumsal yapilanmanin oldugu bircok saygin bilim insaninca kabul edilmistir.'' sembolizm, statu ve otorite ile ilgilidir. birinin verdigi ornekle ilgilidir. ''orta paleolitik'te saydiklarim (saydi ya otorite, hiyerarsi, rituel falan) belirgin degil ki hih'' denildiginde malum yerlesim (qafzeh) bildirildi ve isbu obje (deniz kabugu islemesi) ile aciklandi.

    middle paleo da degil daha eskiye gidebiliriz. 700 bin yil ila 800 bin yil evvel chouki ti en (cin) de bulunan erectus fosilleri yerlesimdeki rituelin varligini ciddi sekilde kanitlar.
    yine basa donuyorum o halde, kulturel patlama sayisal cogunluktan ibarettir. su an upper oncesi bu tip seyleri (otorite, rituel, soyutlama) kanitlayan objelerin sayisi upper'a oranla zayif kaliyor olmasindan hareketle, bu tip seyler belki bundan yarim milyon yil once baslasa da upper'da siklik kazandi demek, sembolik patlama oldu demek, ihtiyatsiz, bilimsel olmayan populist ve duzcu anlayisla dolu kuvette dus almaktir. bi gram fazlasi degil. patlama, ''biz su an daha cok bu donemde (upper) bulduk'' uzerinden, bu tipte bir motivasyonla yapiliyorsa buna eyvallah. ama yazilanlar belli, deniyor ki yok iste bu cag'da baskin oldu. carsida, pazarda ha bi' de sozlukte sohbet ederken ise yarayabilir ama isin ilmini okuduysaniz guduk bir sey oldugunu sip diye anlarsiniz. anlasilir yani. arif olmaya gerek yok.

    neyse neyse. su an bir randevuya yetismeye calisiyorum. yuksek sosyetede ecnebi memleketlere yapmis oldugum ilmi gezilerle tanindigim icin haliyle genc kadinlarin ve merakli beyfendilerin ilgisini cezbedebiliyorum. o yuzden kisa kesiyorum biraz hava basip tum ilgiyi ustume cekmem ve egomu tatmin etmem lazim. hem gece uzun bakalim.
  • manav aydinlarinin ustunde otorite sahibi oldugu cag imis. iddia edilen bu. lahanadan, kerevizden salata yapip ustune yogurt dokerek yiyen de kendisi halbuse. yuzune ayna tutsaniz da gorecegini zannetmem. cunku bam teline dokunduk sinirden kopuruyor. soylediklerim cok net: ilk hiyerarsi ve is bolumu ust paleolitik'te gorulmedi. ornek de veriyorum ama dimagi ucanlar ustune alamiyor.

    ayrica anlayisi o kadar zayiflamis ki, marx'i ve marxist kulliyati bu isin disinda tuttugumu zannetmis. ya da demoghjadgada yapiyor (bence bu olasilik daha baskin). yapilan sey suydu, gunceli adim adim takip etmeniz gereken bir konu icin kalkmis kac yilinin kitaplarindan (donemin calismalariyla beslenmis) ornek veriyorsunuz. itiraz ediliyor. bu itiraza karsilik e ne yani ben simdi marx'tan ornek versem ne diyeceksin, suresi bitti mi diyecen dendi. aghdad. komik olan bu. marx'in ise karismasi degildi problem. marxist kulliyat oyle gunluk, haftalik, yillik kesiflerle degismez ama prehistoryaya dair her sey yarin aciklanacak bilimsel duyuru ile degisir. bu cagi sabitlediginiz zaman araliklari dahi geriye cekilebilir. ama kapitalist uretim kaportasini degistirse, kendini makyajlasa bile motor dinamigi hemen hemen ayni. bundan oturu sistemi analiz eden yuzyil gecmis marxist kulliyatin, -konu bu oldugu icin- 20 yili geckin arkeolojik kulliyat ile guncellik uzerinden karsilastirilmasi komik olan. kafa basmaz zorlama senin icin yazmadim.

    marxist kulliyattan devam edeceksek, toplum ve toplumsal olan icin ortada uretimin olmasi gerekir (bunun altini ustunu sagini solunu cizin). bu uretim ise toprak, maden ve fabrika-atolye tipi toplumsal uretim araclarinin (mulkiyetinin kimde oldugu onemli degil) faaliyetiyle meydana gelir. ortada arti degerin olmasi da cabasi. ama oysa ne ust paleolitik'te ne de paleolitik'in tum evresinde bu tipte bir uretim sozkonusu degil. o halde marxist ekonomik yaklasimin yanina baska seyler ilave etmeliyiz. is sadece arti deger yaratan uretim araclarindan ibaret degilmis. ki buraya parantez acip paleolitik icin formulize edilen arti deger modellerinden bahsedilebilir. paleolitik avci-toplayici klan, yilin belirli aylarinda yapmis oldugu buyuk avlardan elde ettigi etin (ornegin bir buyuk mamut indirildi) o an icin tuketemeyecegi kismini tutsuleyerek birkac ayligina saklayabilir. bu da an icindeki tuketimin disinda kalan fazla uretim oldugundan arti deger sifatini kazanabilir.
    neyse devam edelim. madem paleolitik donemde toplumsal uretim aracindan yoksunuz o halde elimizde baska seyler olmali bir insansi grubu ''toplum'', yarattigi ve surekliligi olan davranis sekillerini ''toplumsal'' olarak tanimlamak icin. iste burda da uzmanliklar, is bolumu, bunlarin orgutlenmesi ve nihayetinde bu orgutlulugun herkes tarafindan kabul edilmesine olanak saglayan ''kutsal'' bir akide olmali.

    bunun bir cizelgesi var. bir noktada bakildiginda hominid-pongid catali da gorunebiliyor. neolitik cag'da bir birey gunluk enerji tuketimini (karin doyurma meselesi) karsilamasi icin gunun 15 saatini bu ise vermeli. bu saat dip paleolitik'e gidene kadar 24 saatin fistik icin, yabani bitki koku ve les toplamak icin harcanmasina ulasir. mousterin gelenekli bir neanderthal klanini (toplum-toplumsal olanin cag ici adlandirmasi bu, kapis) dusunelim. bu klana ait x yerlesimini kazdigimizda su kadar sus esyasi ele gecti cesitli maddelerden yapilma (kemik, devekusu kabugu, deniz kabugu vb). bunun disinda ciddi bir alet teknolojisi ve yine hastalanan bireylerin tedavisinde kullanilan bitki polenleri ele gecti (ki bu bir varsayim degil kazi sonucu). klan icindeki bir birey sus yapiminda uzmanlasiyorsa isbu birey icin yiyecek toplama-enerji yenileme suresini onun adina karsilayacak, yani isbu uzman icin de yiyecek toplayacak-avlayacak kisilerin olmasi gerekiyor. ayni durum sifali bitkinin nerde yetistigini, en iyi kirmizi rengi veren ocr'un nerde oldugunu bilen ve boya yapiminda uzmanlasmis kisiler icin de gecerli. teknik acidan diger bireylerden daha yetkin kisilerin digerlerine -deger sirasina oranla- kurmus oldugu bir iktidar var. iste tum bunlarin ortasindaki ''kutsal'' akide ne olabilirdi. hiyerarsiyi duzenleyen temel sey neydi bu net degil. magara resimlerine bakip bir yandan da gunumuz avci-toplayicilarina bakip bir cesit saman oldugu ve toplumu samanin koydugu kurallarin ilerlettigi iddia edilebilir. bir baskasi ise saygi elde etme methotlu. ornegin klana tum kis boyunca yetecek buyuklukteki mamut'un avlanmasinda tecrubesi ve cesareti ile onderlik eden sahsa duyulan, belki de av buyugu-lideri demeli, ''saygi'' merkez oluyordu. kesin olan sey ise paleolitik topluluklarda, uzmanlardan ve onlarin ustunde yer alan ''kutsal'' akideden olusma primitif bir sinif iktidari oldugudur. deniz kabugu, sus esyasi, boya, yine buna dahil edebilecegimiz gomuler... iste bunlarin goruldugu bir yerlesmede bu cesit, simdiye oranla farkli-primitif bir toplumsal (klan, klan bu, anlamaniz icin) orgutlenme, primitif siniflar ve yonetici mercileri var. bu buluntularin varligi ust paleolitik'ten eskidir, ornekleri onceki entrylerde (qafzeh) verdim. o halde donem icin toplumsal isleyis, is bolumu ve hiyerarsi ust paleolitik'ten eskidir. tum bunlar ilk kez ust paleolitik'te oldu demek yanlistir. ilk toplumsal, ilk hiyerarsi, ilk otorite ezberini ust paleolitik uzerinden yapan papagana degil laflarim anlayis sahiplerine.

    toplumsal-toplum bilmem ne seklinde tutturan sahislarin ust paleolitik cag ile bundan daha eskiye dayanan caglari toplumsa mi?! degil mi?! seklinde yorumlamasini olanakli kilan seyler bile ortak ustelik. ust paleolitik'te bulunan (ve ilk olarak adlandirilan) uzmanlasma, orta paleolitik'te de var. o halde nasil oluyor da bu seyin ilki ust paleolitik'te meydana gelmis oluyor. hani burdan su sekilde kivirabilirler (kivrilmis olani var uzaklara gitme): belirgin degildi. oysa ben diyorum ki akdeniz-levant koridoruna kumelenmis bircok mousterian yerlesiminde bu seyler baskin. acin gugil'i, keywords: mousterian, levant, shell, ocr. sayim mi. net. qafzeh'le cok eglendi bazisi biraz da skhul magarasi ile eglensin. burada bulunan deniz kabugundan yapilma sus esyalarina baskin. ciktisini alip cerceveletsin falan. yukaridaki pasaja donelim, uzun olunca bazisinda film kopuyor cunku. ne dedik, uzmanliklar ve zorunlu karin doyurma hedesi. eger bir yerde saydigimiz uzmanliklar varsa klan icinde is bolumu vardir ve kisinin (uzmanin) doyurulmasi gerekiyor. yani topluahdbgaj orgutlenme. hiyerarsi.

    netlestirdigimizi dusunuyorum. ilk degil onculu var. simdi bir kez de soylemimi sadelestireyim. zat-i sahanemin bir itirazi bu ilk'e iken, digeri bu orgutlenmenin (adini nasil isimlendirdiginiz, hangi ekolden baktiginiz bir yere kadar onemli) ust paleolitik cag'da yayginlik kazandigina dair bir mesaj tasiyan ''sembolik patlama'ya idi. bir baska ornek ya da pasajla aciklamak istemiyorum sudur meramim anlasilmayacak bi sey yok: ''b. denilmek istenen sey: tum bu saydiklarimiz (sembolizm, soyutlama yetisi vb) bu cagda egemen oldu ise, dit-diiiiit. error. patlama denilen sey, elde ettigimiz, gunumuze kadar doganin yipratici etkisinden korunmus kultur objelerinin sayisi-sayisal ustunlugudur (upper paleo'ya ait bu tip buluntu sayisi). bu tip buluntularin yapilacak yeni kazilar-arastirmalar ile (devam eden bircok arastirma pat-pat patlatiyor sonuclarini zati) gecmis caglardan (upper oncesi) bulunmasi-bulunabilmesi ve sayisinin her gecen gun artmasi, artacak olmasi normal bir sey ve baska bir sey, gecmisi simdinin dusunme sekliyle tahayyul etme hastaliginin kisilerde yarattigi sayiklama etkisine de deginmeli.''

    analojinin uzanamayacagi yerler var. sembolik dusunce seklini, ya da tinsel/dinsel inanisi bir yere kadar kanitlayan venus figurinleri ornegin. bunlar gunumuze yakin, tipki gunumuzde oldugu gibi plastik sanatlarla yapilan, sonuc veren seyler. bunlarin yoklugunda, ornegin 202 yerlesimi kazisinda, doneme dair her seyi buldunuz ama tinsel/dinsel yapiyi kanitlayan figurinleri bulamadiniz. bu 202 yerlesiminde tinsel/dinsel bir yapinin olmadigi anlamina gelmez. siz bunu bulamadiniz sadece. ve gecmise dogru gittikce surecleri anlamak daha da zorlasir cunku insan sirri belki de hic bir zaman cozulemeyecek bir canlidir. en en en anlamli bir anda en en en anlamsiz seyi (anlamli ve anlamsizi sizin durdugunuz zaman dilimi belirliyor bu arada) yapmis olabilitesi cok yuksek. ol nedenle magara resimleri, takilar, gomuler vb uzerinden kanitlamaya calistigimiz daha eski caglarda ayni islem icin kullanilmayan seyler olabilir. tum bunlar, bulunanlar uzerinden (upper paleo) bu seyler (hiyerarsi, inanis vb) ust paleolitik'te tavan yapti-patladi anlamina gelmez yanisi.

    tartismanin basi-sonu beni ilgilendirmiyor su saatten sonra. cunku cahil oldugunu kabul etmeyen bir cahil var. herseyist olma hastaligina yakalanmis yurdum aydin kulupcusu var ve fikrinde olanlari (ego kirilma hedesi) karsidakine isnat ediyor. onun dusuncesiymis gibi lanse ediyor.

    cok basit:

    1. hiyerarsi/otorite kavrami ve isleyisi, yani bunlari kanitlamada kullanilan kulturel objeler ilk kez bu cagda kesfedilmiyor. mazisi daha eski (qafzeh, skhul, blombos, levant koridoru, akdeniz cevresine yayilan mousterin, uzak asya'daki gostergeler-chouki ti en).

    2. sembolik patlama olarak sunulan sey bir donem cok revacta olan ve populer bilim kitaplarinda da gecen bir tanimlama cesididir. bu sey olsa olsa artik kendini guncellemeyen kisi-kurum ve varsa kursulerde zikrediliyordur.

    eger bu tanim kullaniliyorsa, patlama olan sey: upper paleo yerlesimlerinde rastlanan ozel objelerin kesfedilme sayisinda yasananlari ifade eder. kazilarda ustyapiyla ilgili birtakim seylerin kanitlanmasinda kullanilan ozel objelere daha sik rastlaniyor. patlama olan sey bu. insan ve oncullerinin bu cagda soyutlama-sembolik dusunme sekline tamamen gectigi-ya da buna benzer artis oranlarini niteleyen seyler yanlistir. buna sebep, bir, devam eden bir kesif suresi (bu aksini iddia edenler icin iyi olaniydi), bir ikincisi, bulunamayan ve teknik olarak bulunmasi asla mumkun olmayan ve yine simdi ile alakasi cok-cok kisitli olan davranis sekillerinden ve madde biriktirme edimlerinden kaynaklanir. bir kung! san yerlisinden olasi bir felaket sonrasi pek az seyin gelecege aktarilacagi gibi.

    3. soyutlama-biokulturel evrim sadece bunlarla sinirli degildir. alet yapim teknikleri de insanin bu yetilerindeki ilerleyisi gosterir. levalloisen alet yapim teknigi basli basina bir muhendislik surectir, soyutlama kabiliyetidir. ulasilmak istenen tas sekline cekirdegin ustunde karar verip yongalama yapilir. ve bu teknik ust paleolitik'ten cok eskidir.

    editos: imla.
  • insanlık tarihinin en uzun çağı olan paleolitik çağın son evresidir. bu dönemde zıpkınlar geliştirilmiş, fildişi kemik ve boynuz gibi nesneler alet yapımında kullanılmaya başlanmıştır. heykeller yapılmaya başlanmış ve mağara sanatı gelişim göstermiştir. homo sapiens (akıllı insan) dönemidir.
hesabın var mı? giriş yap