paraguay savaşı ^*

• 1864 ile 1870 arasında paraguay'a karşı arjantin, brezilya ve uruguay'ın birleşerek gerçekleştirdiği ve sonucunun paraguay için çok trajik olduğu savaş. o zamanlar bir imparatorluk olan brezilya'nın (bkz: brezilya krallığı) yanına arjantin ve uruguay'ı da alıp ittifak kurmasından dolayı üçlü ittifak savaşı (guerra de la triple alianza) olarak da bilinir.
  
  savaşı anlamak için dönemin şartlarını da bilmek gerek. paraguay o zamanlar şimdiki kadar küçük bir ülke değildi. bugünkü arjantin ve brezilya'nın bir kısım toprağı bu savaştan önce paraguay'a aitti ve bölgenin güçlü devletlerinden birisiydi. arjantin bağımsızlık savaşı (daha doğrusu o bölgedeki ispanyol genel vaililiği olan gümüş nehri genel valiliği ya da ispanyolcası ile virreinato del rio de la plata) sırasında paraguay eyaleti bağımsızlık yanlılarına karşı ispanya tahtını desteklemiş ama bağımsızlık savaşı başarılı olup bölgedeki ispanyol egemenliği yıkılınca, arjantin'in bir parçası olmak yerine kendi bağımsızlığını ilan etmişti. ancak arjantin bu bağımsızlığı tanımadı ve arjantin iç savaşında önemli bir yer tutan paraguay harekatı başladı. başarısız olan bu harekat sırasında arjantin ordusu epey bir kıyım ve tecavüze imza atınca iki ülkenin arası açıldı ve daha sonra arjantin'in bölgede çok güçlenmesini istemeyen brezilya krallığı (1822-1889) paraguay'a destek oldu ve arjantin ancak 1850'lerde paraguay'ı bağımsız bir devlet olarak tanıdı (detaylar için (bkz: arjantin iç savaşı/#88760300).
  
  bölgedeki güç çekişmesi ve toprak kavgaları 1860'larda iyice ayyuka çıkmıştı ve paraguay bu dönemde epey agresif bir tutum içerisindeydi. ayrıca ülke bir çeşit hanedanlıkla yönetiliyordu. 1841 ile 1862 yılları arasında paraguay devlet başkanı olan carlos antonio lopez ölünce yerine oğlu francisco solano lopez geçmişti. baba lopez döneminde ülke topraklarını korumayı başarmış, arjantin'in işgal girişimini engellemiş, gücünü konsolide etmiş ve bağızsızlığını ilan edip dikte etmeyi de başarmıştı.
  
  şunu hemen belirtmek gerek: paraguay o zaman da (her ne kadar bugünkünden daha büyük bir ülke olsa da) bir kara devletiydi. yani denize açılan bir limanı yoktu. dolayısıyla gümüş havzasının (cuenca del plata) kontrolü oldukça önemliydi. bölgedeki diğer ülkelerin kendi aralarındaki güç mücadelelerinden (bkz: arjantin-brezilya savaşı/#85010049) faydalanan paraguay, kendi etki alanını genişletmeye başlamıştı. tabii bu arada amazon ormanları tam anlamıyla keşfedilmemiş, su kaynakları, dağlar henüz kontrol altına alınmamıştı. gelişen teknoloji ve sanayileşme ile birlikte hammadde ihtiyacı (ithalat/ihracat) önem kazanmış ve bölgede bir yarış başlamıştı.
  
  bu şartlar altında, arjantin, brezilya ve uruguay bir birlerini yemeyi bırakıp bir ittifak kurdular ve bölgede palazlanmaya başlayıp, sağa sola salça olan paraguay'a savaş açtılar. savaştan hemen önce, 1864 yılında brezilya ve uruguay birbirleriyle savaşıyorlardı (bkz: uruguay savaşı). paraguay bu savaşta uruguay'daki federalleri (federal yapı yanlıları) desteklemekle kalmamış, aynı yıl brezilya'nın sınır şehirlerini işgal de etmişti. uruguay'da federasyon yanlıları yenilip, barış sağlanınca ünitaryenler kendilerini destekleyen brezilya ile beraber paraguay'a karşı savaş açtılar. uruguay savaşı sırasında kazanan tarafı destekleyen bartolome mitre yönetimindeki arjantin de savaşa bu ikilinin yanında katıldı. ilk başlarda epey ilerleme kaydeden paraguay birlikleri, karşılarındaki kalabalık düşman ile baş edemez oldu. zaten ilerledikçe merkezden uzak kalarak lojistik olarak da birlikleri destekleyemez olmuşlardı. bölge de doğal oluşumları ile hızlı ilerlemeye pek müsait değildi.
  
  paraguay'ın hızı kesilince, üçlü ittifak karşı saldırıya geçti ve kısa zamanda brezilya'nın kaybettiği topraklar geri alındı ve paraguay içlerine girmeye başladılar. bu dönemde savaş tarihi için birçok önemli çarpışma olmasına rağmen burada hepsine değinmeyeceğim. 1868 yılının sonu 1869 yılının başı gibi paraguay yenildi ve ocak 1869'da başkent asuncion işgal edildi. paraguay'ın trajedisi tam da burada başladı. başkan lopez (oğul) yenilgiyi kabul edip barış masasına oturmayı kabul etmedi ve bir gerilla savaşı başlattı. yaklaşık 14 ay süren bu gerilla savaşı sırasında paraguay'ın kaybı çok büyük oldu. sadece cephede değil, hastalık ve kıtlık yüzünden cephe gerisindeki sivil insanlar da kitleler halinde ölmeye başladılar. tabi ittifak ordularının tecavüz ve kötü muameleleri de bu yıkıma katkıda bulundu.
  
  lopez'in cephede ölmesi ile birlikte savaş 1870 yılında ittifakın zaferi ile bitti ama paraguay da bitti. ülke topraklarının neredeyse yarısını kaybetti (bazı kaynaklar 3'te 2 diye bahsederler - artık nasıl ölçtüğünüze bağlı) ama asıl yıkım erkek nüfusta oldu. toplam bir milyon paraguaylı hayatını kaybetti ki o zaman için toplam paraguay nüfusunun neredeyse yüzde 70'ine tekabül ediyordu ve bu kayıpların çoğu erkekti. şöyle izah edeyim: toplumdaki kadın erkek oranı 1'e 5'e kadar düşmüştü. yani her 5 kadın için 1 erkek. paraguay bugün hala o savaştan kalan nüfus dengesizliğinin sorunları ile uğraşıyor. yeni yeni toparlamayı başardılar, nüfus uzun süre artış eğilimi göstermedi (nüfusu dengelemek için epey göçmen aldılar. özellikle ikinci dünya savaşı zamanında epey alman göçmen gelmiştir).
  
  savaştan sonra brezilya, kendisine dost olan bir hükümeti başa geçirse bile uzun süre işgal halini devam ettirdi (1876'ya kadar yaklaşık 7 yıl boyunca). arjantin, bugünkü kuzey bölgesini ele geçirdi. daha sonra da brezilya'nın çok güçlenmiş olmasına karşı artık bağımsızlığını tanıdığı paraguay'ı kuzeyde brezilya'ya karşı tampon bölge olarak kullanmaya başladı (ara bilgi: dünyaca ünlü iguazu şelalesibu üç ülkenin ortak sınırıdır. gidenler bilecektir, aynı anda arjantin, brezilya ve paraguay'ı seyredebilir, arjantin tarafında gezdikten sonra brezilya tarafında çayınızı içebilirsiniz).
  
  son olarak: paraguay daha az baskıcı - demokratik demek istemiyorum dönemin şartlarından ötürü ama tek adam rejimi hariç - bir rejime sahip olsaydı, belki de bu denli bir trajedi yaşanmazdı. en azından başka gruplarca dengelenen başkan düzenli ordularla yapılan savaşı kaybedince barış masasına oturup bu denli bir yıkımın önüne geçebilirdi. ama savaştan sonra, onca yıkımın ardından bile baskıcı, diktatörlük rejimleri bir birini izledi ülkede.
  
  tema: latin amerika tarihi
• o mecanismo adlı güzel dizide kardeşler arası savaş diye adlandırılan ve paraguay'ın büyük yıkımı ile sonuçlanan savaş.
• (bkz: #129328009)
• kardeş burası ortadoğu, buranın savaşları buraya yeter. lütfen haritada yerini gösteremeyeceğiniz yerlerin savaş haberleri ile gelmeyin.