amele taburu

• resmi tarihin üzerini örttüğü konulardan bir diğeri. ayşe hür, amele taburları konusunda da yazmış[*];
  
  "(...)iç düşmanlar amele taburları’na
  
  balkan savaşları’nda yaşanan büyük bozgunun faturası esas olarak gayrimüslimlere çıkarılmıştı.
  
  dolayısıyla, 22 mayıs 1914 tarihli geçici askerlik kanunuyla osmanlı sülalesi dışında kalan her erkek askerlik hizmetini yapmakla mükellef kılındı, ama gayrimüslimlerin çok azı normal askerlik yapabildi. çoğunluk amele taburları denen geri hizmet birliklerine alındı. (yezidiler 1.500 lira maktu bedelle bundan da ‘muaf’ tutuldular.) çünkü gayrimüslimler ittihatçıların gözünde bir süredir ‘vatandaş’ değil ‘iç düşmanlar’, hatta teşkilat-ı mahsusa şefi kuşçubaşı eşref’in deyimiyle ‘dahili tümörler’di.
  
  amele taburları adı üstünde, cephede çarpışmak için değil, cephe gerisinde ordunun ihtiyacı olan hizmetleri karşılamak üzere oluşturulmuş silahsız birliklerdi. (ağırlıklı olarak köylü kadınlardan oluşan ‘kadın amele taburları’, esirlerden oluşturulan ‘üsera taburları’ ve para ödenerek oluşturan taburlar da vardı.) o tarihte ordunun mevcudunun 726 bin olduğu biliniyor, fakat amele taburları’nın sayısı ve mevcutları konusunda düzenli bilgiler yok. tahminler de 100 bin civarında ferdin amele taburlarına alındığı yolunda.
  
  bazı devlet yazışmalarından öğrenebildiğimiz bazı rakamlar şöyle: birinci ordu’ya bağlı taburların bir bölümünde 4.811 müslüman’a karşılık, 11.939 rum, 7.318 ermeni ve 1.671 yahudi vardı. halep menzil komutanlığı’na bağlı birinci, ikinci ve üçüncü taburlarla, antep, kütahya, halep, nevşehir, denizli ve aydın amele taburlarının bir bölümünde 1.872 müslüman’a karşılık 1.494 rum, 664 ermeni ve 175 yahudi vardı. dokuzuncu kolordu’ya bağlı amele taburlarının bir bölümünde, 6.172 kişiden 4.869’u ermeni, 1.199’u rum’du. dördüncü kolordu’ya bağlı manisa, urla, bornova, antalya, menemen, nif, izmir ve foça amele taburlarında 2.672 müslüman’a karşılık 5.872 ermeni, 1.135 rum ve yahudi vardı. bursa’daki taburda hiç müslüman yoktu, sadece 500 yahudi vardı. bazı taburlarda sadece ermeniler, sadece rumlar veya sadece ermeniler ve rumlar vardı.
  
  ***
  
  emek sömürüsü > amele taburları’nda sanıldığı gibi sadece niteliksiz insanlar değil, doktor, eczacı, baytar, mühendis, yüzbaşı gibi meslek sahipleri de bulunuyordu. ama esas ağırlık demircilik, marangozluk, tesviyecilik, taşçılık, duvarcılık gibi meslek sahiplerindeydi. bu ‘askerlere’ başta yol, köprü, kanal, bent ve demiryolu inşaatı olmak üzere, taş kırma, kar temizleme, mezar kazma, kömür, kükürt ve tuz çıkarma, odun kesme, hasat yapma, çekirge ile mücadele etme, çim biçme, hatta ıhlamur toplama ve pastırma yapma gibi envai çeşit iş yaptırılıyordu.
  
  taburlardaki hayatı tahmin etmek zor değil. o yıllarda, düzenli ordunun durumu bile çok kötüyken, adeta köle statüsünde istihdam edilen amele askerlere daha iyi bakılması mümkün değildi. su, gıda, giyecek, yakacak ve temizlik malzemesi ya son derece sınırlı idi, ya da hiç yoktu. askerler çoğu zaman üzerlerine atacak bir battaniye bile bulamadan kötü barakalarda, açık havada yatıyorlardı. kolera, lekeli humma, bitlenme, uyuz, verem, zatürre ve frengi taburlarda kol geziyordu. hatta frengililerden oluşan özel taburlar bile kurulmuştu.
  
  gayrimüslimlerin genel nüfus içindeki oranları dikkate alındığında amele taburları’nın devlete sadakatleri konusunda yoğun şüpheler bulunan gayrimüslimleri cephelerden uzak tutmak, uzak tutarken de iliklerine kadar sömürmek amacıyla tasarlandığı anlaşılıyor. abd büyükelçisi morgenthau anılarında “yol işçilerine ve yük hayvanlarına dönüştürülmüşlerdi. her türlü ordu ihtiyacı onların sırtına yükleniyor ve yük altında sendelerken, türklerin kırbaç ve süngüleriyle yorgun gövdelerini kafkas dağlarında sürüklemek zorunda kalıyorlardı...” der ve 50-100 kişilik grupların nasıl kurşuna dizildiğini anlatır.
  
  bunlar gayrimüslim gençlerin askerden kaçmalarının tek değilse bile temel nedenlerinden biriydi. çok değil, bir yıl sonra bu gençlerin zeytun’da olduğu gibi isyanları, ‘millet-i hakime’ tarafından yaklaşık altı asır özenle askerlik görevinden uzak tutulan gayrimüslimlerin, toptan ‘devlete ihanet’le suçlanmasında baş malzeme yapılacaktı.(...)"
  
  [*]: http://www.taraf.com.tr/makale/3111.htm